006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
006
Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inleiding
Het gebied van de tegenwoordige gemeente Langbroek was 900 jaar geleden een grote woestenij. Daaraan herinnert nog de naam van het dorp: een lang(gerekt) broek of moerassig gebied. Aan dit moeras kwam een einde na de afdamming van de Rijn in 1122 bij Wijk bij Duurstede. Was voorheen de Lek een nietsbetekenend zijstroompje, nu werd dat de hoofdrivier. En de brede Kromme Rijn veranderde in een onbeduidend stroompje. Daarmee kwam het omliggende land droog te liggen.
Volgens het wildernisregaal, het koninklijk of landsheerlijk recht op de (nog niet in cultuur gebrachte) wildernissen, kwam het gebied aan de landsheer, in dit geval de bisschop van Utrecht. In de moerassen ten oosten van de Kromme Rijn gold het wildernisregaal echter niet overal. In 1126 moest de bisschop erkennen dat de rechten op Langbroek bij het Domkapittel lagen.
Vermoedelijk was toen al op de gebruikelijke manier begonnen met de ontginning. Zoals sinds de 10de eeuw gebruikelijk in het westen van het land, vond dat ook in Langbroek plaats op de manier van de 'cope', een overeenkomst tussen de landsheer en de ondernemers, waaronder geestelijken en ministerialen. De laatsten waren niet-adellijke halfvrijen die bepaalde diensten voor een heer verrichtten. Zij zijn later de adel van het Sticht geworden.
De ondernemers trokken een groep kolonisten aan die de feitelijke ontginning uitvoerden en eigenaar van een stuk grond werden. Ter erkenning van het overheidsgezag betaalden de kolonisten aan de landsheer een tijns als grondbelasting.
Waarschijnlijk is men begonnen met het ontginnen van het gebied ten oosten van de al daarvoor bestaande weg tussen Doorn en Cothen. Dit gebied werd de Veertighoeven genoemd, waarschijnlijk omdat men vooraf inschatte dat er veertig hoeven van zo'n 14 hectare uit konden ontstaan. Uiteindelijk bleken er 45 hoeven te komen. Het gebied ten westen van de Cotherweg heette de Dertighoeven. Dit werden uiteindelijk 33 hoeven. Ten oosten van de Veertighoeven ontstond tenslotte nog de Vijftighoeven, het latere Overlangbroek. Het meest oostelijke deel van deze ontginning werd Tienhoeven genoemd, gelegen tussen de Berwoudsgrave en de Amerongerwetering.
Voor de afwatering en ontsluiting van het gebied maakte men de Langbroekerwetering. Aan beide zijden hiervan ontstonden hoeven. Als standaardmaten voor de omvang van een hoeve werd zes voorling (ca 1250 meter) of twaalf voorling (2500 meter) aangehouden. En voor de breedte zo'n dertig roeden (ca 110 meter). Op sommige plaatsen is deze breedtemaat nog herkenbaar.
Door de plaatsing van de boerderijen vooraan op de kavels ontstond aan beide zijden van de Langbroekerwetering een min of meer losse lintbebouwing. In de Veertighoeven ontstond op het kruispunt van de Cotherweg en de wetering een nederzetting: Nederlangbroek. Voor een kerk was al bij de ontginning een plaats gereserveerd. Bij de kerk en de bijbehorende brink ontwikkelde zich gaandeweg een dorpje. Deze kerk is waarschijnlijk nog in de 12de eeuw als dochterkerk van Doorn gesticht. Tussen 1333 en 1337 ontstond de parochie Overlangbroek. Ook hier kwam een kerk.
Uit een van de stukken in het archief van het Gerechtsbestuur Nederlangbroek, 1775-1812 (7), inv. nr 8) blijkt dat Nederlangbroek in 1553 nog een burengerecht was. Er was nog geen eigen rechtbank met schepenen. Dit veranderde pas aan het begin van de 17de eeuw. Overlangbroek kreeg in 1616 zijn eigen schepenbank.
Er is weinig aan stukken bewaard gebleven van de gerechtsbesturen van Nederlangbroek en Overlangbroek. Van Overlangbroek nog het meest. Hiervan resteren stukken over het afleggen van de eed door schout Wouter van Dam, stukken over een aantal schepenverkiezingen, twee akten van indemniteit, drie delen met gerechtsnotulen en een behoorlijk aantal belastingregisters. Op basis hiervan is een redelijk beeld te geven van dit dorp in de 17de en 18de eeuw.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Inventaris
8-9 Manualen van de verschillende ongelden zowel van de provinciale lasten als Lekdijks-, dorps- en andere lasten
8 1667-1767
1670-1671: De erffgenamen van(de) heer van Loenreslooth 31- 3- 0
Jan Willemsz te Derthuijsen rest21-10- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch rest 7-11- 8
Wouter Meliszen erffgenamen rest 5- 0- 8
Den 23 october 1676 n(ot)a? ontfangen van de heeren van den Dom wegens Thomas Philips sesenveertich gul(den) drie st(ui¬ver)s en de secretaris Barelen heeft betaelt noch voor nege mergen van jo(nke)r Lanscroon negentien gul(den) seve st(ui¬ver)s acht pen(ningen) waer mede is betaelt de post van vyf¬fen¬sestich gul(den) tien st(uiver)s acht pen(ningen) staende teguden? den naem van Thomas Philips
Restanten van 't heersteede gelt over den jaere paesschen 1668 van Overlangbroeck
Willem Jansz van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Jan Gysberts(oon) Vernoij 2- 2- 0
Anthonij van Bemmels weed(uw)e nu Peter Jansz van
Broeckhuysen 6- 6- 0
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 2- 2- 0
Restanten van heersteede gelt v(er)schenen paeschen 1669 van Overlangbroeck
Willem van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Evert Claessen 2- 2- 0
De hoffsteede van Tonis van Bemmel 6- 6- 0
Gerrit Jansz van Waveren 4- 4- 0
(later doorgehaald)
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 6- 6- 0
Gerrit Janssen van Waveren daer nae Jan Back op 't
goet van S(in)t Marrien een haerstede en een oven 4- 4- 0
Restanten van Overlangbroeck d' a(nn)o 1669 belangende het outschilt en schellingelt behoorende aen 't comptoir vanden Heer ontfanger van Roijen
David de Waell in plaets vanden heer van Draeckensteijn eygenaer van
thien mergen pastorij nu erffpaght18- 1-12
Andries Verweij bruijckt acht mergen van ’t capittel van Oudemunster15- 3- 0
De heeren vanden Dom eygenaers van LXV mergen 4 hont
leggende tegen LXXXV outschilden XX st(uiver)s 161-12- 0
Dirck de Cruijff eygenaer ende bruycker van vyff
mergen en een halff 9-18- 8
Jan Willemsz te Derthuijsen rest21-10- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch rest 7-11- 8
Wouter Meliszen erffgenamen rest 5- 0- 8
Den 23 october 1676 n(ot)a? ontfangen van de heeren van den Dom wegens Thomas Philips sesenveertich gul(den) drie st(ui¬ver)s en de secretaris Barelen heeft betaelt noch voor nege mergen van jo(nke)r Lanscroon negentien gul(den) seve st(ui¬ver)s acht pen(ningen) waer mede is betaelt de post van vyf¬fen¬sestich gul(den) tien st(uiver)s acht pen(ningen) staende teguden? den naem van Thomas Philips
Restanten van 't heersteede gelt over den jaere paesschen 1668 van Overlangbroeck
Willem Jansz van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Jan Gysberts(oon) Vernoij 2- 2- 0
Anthonij van Bemmels weed(uw)e nu Peter Jansz van
Broeckhuysen 6- 6- 0
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 2- 2- 0
Restanten van heersteede gelt v(er)schenen paeschen 1669 van Overlangbroeck
Willem van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Evert Claessen 2- 2- 0
De hoffsteede van Tonis van Bemmel 6- 6- 0
Gerrit Jansz van Waveren 4- 4- 0
(later doorgehaald)
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 6- 6- 0
Gerrit Janssen van Waveren daer nae Jan Back op 't
goet van S(in)t Marrien een haerstede en een oven 4- 4- 0
Restanten van Overlangbroeck d' a(nn)o 1669 belangende het outschilt en schellingelt behoorende aen 't comptoir vanden Heer ontfanger van Roijen
David de Waell in plaets vanden heer van Draeckensteijn eygenaer van
thien mergen pastorij nu erffpaght18- 1-12
Andries Verweij bruijckt acht mergen van ’t capittel van Oudemunster15- 3- 0
De heeren vanden Dom eygenaers van LXV mergen 4 hont
leggende tegen LXXXV outschilden XX st(uiver)s 161-12- 0
Dirck de Cruijff eygenaer ende bruycker van vyff
mergen en een halff 9-18- 8
006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inventaris
8-9 Manualen van de verschillende ongelden zowel van de provinciale lasten als Lekdijks-, dorps- en andere lasten
8-9 Manualen van de verschillende ongelden zowel van de provinciale lasten als Lekdijks-, dorps- en andere lasten
8 1667-1767
1670-1671: De erffgenamen van(de) heer van Loenreslooth 31- 3- 0
Jan Willemsz te Derthuijsen rest21-10- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch rest 7-11- 8
Wouter Meliszen erffgenamen rest 5- 0- 8
Den 23 october 1676 n(ot)a? ontfangen van de heeren van den Dom wegens Thomas Philips sesenveertich gul(den) drie st(ui¬ver)s en de secretaris Barelen heeft betaelt noch voor nege mergen van jo(nke)r Lanscroon negentien gul(den) seve st(ui¬ver)s acht pen(ningen) waer mede is betaelt de post van vyf¬fen¬sestich gul(den) tien st(uiver)s acht pen(ningen) staende teguden? den naem van Thomas Philips
Restanten van 't heersteede gelt over den jaere paesschen 1668 van Overlangbroeck
Willem Jansz van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Jan Gysberts(oon) Vernoij 2- 2- 0
Anthonij van Bemmels weed(uw)e nu Peter Jansz van
Broeckhuysen 6- 6- 0
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 2- 2- 0
Restanten van heersteede gelt v(er)schenen paeschen 1669 van Overlangbroeck
Willem van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Evert Claessen 2- 2- 0
De hoffsteede van Tonis van Bemmel 6- 6- 0
Gerrit Jansz van Waveren 4- 4- 0
(later doorgehaald)
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 6- 6- 0
Gerrit Janssen van Waveren daer nae Jan Back op 't
goet van S(in)t Marrien een haerstede en een oven 4- 4- 0
Restanten van Overlangbroeck d' a(nn)o 1669 belangende het outschilt en schellingelt behoorende aen 't comptoir vanden Heer ontfanger van Roijen
David de Waell in plaets vanden heer van Draeckensteijn eygenaer van
thien mergen pastorij nu erffpaght18- 1-12
Andries Verweij bruijckt acht mergen van ’t capittel van Oudemunster15- 3- 0
De heeren vanden Dom eygenaers van LXV mergen 4 hont
leggende tegen LXXXV outschilden XX st(uiver)s 161-12- 0
Dirck de Cruijff eygenaer ende bruycker van vyff
mergen en een halff 9-18- 8
Jan Willemsz te Derthuijsen rest21-10- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch rest 7-11- 8
Wouter Meliszen erffgenamen rest 5- 0- 8
Den 23 october 1676 n(ot)a? ontfangen van de heeren van den Dom wegens Thomas Philips sesenveertich gul(den) drie st(ui¬ver)s en de secretaris Barelen heeft betaelt noch voor nege mergen van jo(nke)r Lanscroon negentien gul(den) seve st(ui¬ver)s acht pen(ningen) waer mede is betaelt de post van vyf¬fen¬sestich gul(den) tien st(uiver)s acht pen(ningen) staende teguden? den naem van Thomas Philips
Restanten van 't heersteede gelt over den jaere paesschen 1668 van Overlangbroeck
Willem Jansz van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Jan Gysberts(oon) Vernoij 2- 2- 0
Anthonij van Bemmels weed(uw)e nu Peter Jansz van
Broeckhuysen 6- 6- 0
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 2- 2- 0
Restanten van heersteede gelt v(er)schenen paeschen 1669 van Overlangbroeck
Willem van Dam van 't huysken van Blommersweert 4- 4- 0
Evert Claessen 2- 2- 0
De hoffsteede van Tonis van Bemmel 6- 6- 0
Gerrit Jansz van Waveren 4- 4- 0
(later doorgehaald)
Jan Peters(oon) van Velpen 4- 4- 0
De weed(uw)e van Evert Bosch 6- 6- 0
Gerrit Janssen van Waveren daer nae Jan Back op 't
goet van S(in)t Marrien een haerstede en een oven 4- 4- 0
Restanten van Overlangbroeck d' a(nn)o 1669 belangende het outschilt en schellingelt behoorende aen 't comptoir vanden Heer ontfanger van Roijen
David de Waell in plaets vanden heer van Draeckensteijn eygenaer van
thien mergen pastorij nu erffpaght18- 1-12
Andries Verweij bruijckt acht mergen van ’t capittel van Oudemunster15- 3- 0
De heeren vanden Dom eygenaers van LXV mergen 4 hont
leggende tegen LXXXV outschilden XX st(uiver)s 161-12- 0
Dirck de Cruijff eygenaer ende bruycker van vyff
mergen en een halff 9-18- 8
Datering:
1670-1671
laatste wijziging 09-08-2021
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Kenmerken
Datering:
1667-1807
Plaatsnaam:
Overlangbroek
Omvang:
0,75
Openbaarheid:
Geheel openbaar
Soort archief:
Archieven van gemeentelijke organen
Herkomst:
Overheid_W
Auteur:
H.J. Postema
Rechtsvoorgangers:
Gemeentebestuur Langbroek
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
Categorie:
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden