006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
006
Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inleiding
Het gebied van de tegenwoordige gemeente Langbroek was 900 jaar geleden een grote woestenij. Daaraan herinnert nog de naam van het dorp: een lang(gerekt) broek of moerassig gebied. Aan dit moeras kwam een einde na de afdamming van de Rijn in 1122 bij Wijk bij Duurstede. Was voorheen de Lek een nietsbetekenend zijstroompje, nu werd dat de hoofdrivier. En de brede Kromme Rijn veranderde in een onbeduidend stroompje. Daarmee kwam het omliggende land droog te liggen.
Volgens het wildernisregaal, het koninklijk of landsheerlijk recht op de (nog niet in cultuur gebrachte) wildernissen, kwam het gebied aan de landsheer, in dit geval de bisschop van Utrecht. In de moerassen ten oosten van de Kromme Rijn gold het wildernisregaal echter niet overal. In 1126 moest de bisschop erkennen dat de rechten op Langbroek bij het Domkapittel lagen.
Vermoedelijk was toen al op de gebruikelijke manier begonnen met de ontginning. Zoals sinds de 10de eeuw gebruikelijk in het westen van het land, vond dat ook in Langbroek plaats op de manier van de 'cope', een overeenkomst tussen de landsheer en de ondernemers, waaronder geestelijken en ministerialen. De laatsten waren niet-adellijke halfvrijen die bepaalde diensten voor een heer verrichtten. Zij zijn later de adel van het Sticht geworden.
De ondernemers trokken een groep kolonisten aan die de feitelijke ontginning uitvoerden en eigenaar van een stuk grond werden. Ter erkenning van het overheidsgezag betaalden de kolonisten aan de landsheer een tijns als grondbelasting.
Waarschijnlijk is men begonnen met het ontginnen van het gebied ten oosten van de al daarvoor bestaande weg tussen Doorn en Cothen. Dit gebied werd de Veertighoeven genoemd, waarschijnlijk omdat men vooraf inschatte dat er veertig hoeven van zo'n 14 hectare uit konden ontstaan. Uiteindelijk bleken er 45 hoeven te komen. Het gebied ten westen van de Cotherweg heette de Dertighoeven. Dit werden uiteindelijk 33 hoeven. Ten oosten van de Veertighoeven ontstond tenslotte nog de Vijftighoeven, het latere Overlangbroek. Het meest oostelijke deel van deze ontginning werd Tienhoeven genoemd, gelegen tussen de Berwoudsgrave en de Amerongerwetering.
Voor de afwatering en ontsluiting van het gebied maakte men de Langbroekerwetering. Aan beide zijden hiervan ontstonden hoeven. Als standaardmaten voor de omvang van een hoeve werd zes voorling (ca 1250 meter) of twaalf voorling (2500 meter) aangehouden. En voor de breedte zo'n dertig roeden (ca 110 meter). Op sommige plaatsen is deze breedtemaat nog herkenbaar.
Door de plaatsing van de boerderijen vooraan op de kavels ontstond aan beide zijden van de Langbroekerwetering een min of meer losse lintbebouwing. In de Veertighoeven ontstond op het kruispunt van de Cotherweg en de wetering een nederzetting: Nederlangbroek. Voor een kerk was al bij de ontginning een plaats gereserveerd. Bij de kerk en de bijbehorende brink ontwikkelde zich gaandeweg een dorpje. Deze kerk is waarschijnlijk nog in de 12de eeuw als dochterkerk van Doorn gesticht. Tussen 1333 en 1337 ontstond de parochie Overlangbroek. Ook hier kwam een kerk.
Uit een van de stukken in het archief van het Gerechtsbestuur Nederlangbroek, 1775-1812 (7), inv. nr 8) blijkt dat Nederlangbroek in 1553 nog een burengerecht was. Er was nog geen eigen rechtbank met schepenen. Dit veranderde pas aan het begin van de 17de eeuw. Overlangbroek kreeg in 1616 zijn eigen schepenbank.
Er is weinig aan stukken bewaard gebleven van de gerechtsbesturen van Nederlangbroek en Overlangbroek. Van Overlangbroek nog het meest. Hiervan resteren stukken over het afleggen van de eed door schout Wouter van Dam, stukken over een aantal schepenverkiezingen, twee akten van indemniteit, drie delen met gerechtsnotulen en een behoorlijk aantal belastingregisters. Op basis hiervan is een redelijk beeld te geven van dit dorp in de 17de en 18de eeuw.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Inventaris
8-9 Manualen van de verschillende ongelden zowel van de provinciale lasten als Lekdijks-, dorps- en andere lasten
8 1667-1767
1670: Noch als eygen(ae)r en bruijcker van V mergen genaemt
Capellen lant aengebracht op den naem van(de) capel
te Darthuijsen leggen tegen V outs(chil)t X st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt11- 5-12
Jan Peterssen van Broeckhuijsen bruijckt XIIII mergen
van Margrieten Gasthuijs t(e) Utrecht aen gebracht op
des selfs naem, bruijcker Cornelis Vernoy, leggen
tegen XVI outs(chil)t XXVIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt35-18- 0
Bruijckt noch acht mergen van 't capittel van S(in)te
Jan t(e) Utrecht aengebracht op den naem van(de) selve
kapittule, bruijcker Anthonus Geurtsen leggen tegen
IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt20- 9- 8
Peter Janssen van Velpen eygen(ae)r en bruijcker van
vier mergen aen gebracht op den naem van Willem
van(der) Eem, bruijcker Gerrit Wttenweert, leggen
tegen IIII outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 8-12- 4
Godert van Bemmel eygen(ae)r cum socy en bruijckt
selfs drie mergen aen gebracht op den naem van Dirck
van Broeckhuijsen als eygen(ae)r en bruijcker Claes
van Lockhorst, leggen tegen II outs(chil)t XXXVI
st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 6- 4- 0
De selven Bemmel bruijckt noch van de erffgen(amen)
van(de) h(ee)r van Wolfsweert eygen(ae)r van XIII 1/2
mergen aenge¬bracht op den naem van(de) wed(uw)e van
Zuijlen eygen(ae)r, bruijcker Cornelis Willemsz leggen
tegen XIII outs(chil)t XXIIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 29- 5- 0
De erffgen(aemen) van joncker van Lanscroon IX mergen
aen gebracht op den naem van Hendrick van Rhijn en
bruijcker Elgis Vernoy leggen tegen IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 19- 7- 8
Willem Wijborgh eygen(ae)r en bruijckt tien mergen
gekomen van Theunus van Bemmel sijn aen gebracht
a(nn)o 1599 op den naem van Melis Utenengh leggen
tegen X outs(chil)t IX st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 22- 0- 0
Capellen lant aengebracht op den naem van(de) capel
te Darthuijsen leggen tegen V outs(chil)t X st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt11- 5-12
Jan Peterssen van Broeckhuijsen bruijckt XIIII mergen
van Margrieten Gasthuijs t(e) Utrecht aen gebracht op
des selfs naem, bruijcker Cornelis Vernoy, leggen
tegen XVI outs(chil)t XXVIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt35-18- 0
Bruijckt noch acht mergen van 't capittel van S(in)te
Jan t(e) Utrecht aengebracht op den naem van(de) selve
kapittule, bruijcker Anthonus Geurtsen leggen tegen
IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt20- 9- 8
Peter Janssen van Velpen eygen(ae)r en bruijcker van
vier mergen aen gebracht op den naem van Willem
van(der) Eem, bruijcker Gerrit Wttenweert, leggen
tegen IIII outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 8-12- 4
Godert van Bemmel eygen(ae)r cum socy en bruijckt
selfs drie mergen aen gebracht op den naem van Dirck
van Broeckhuijsen als eygen(ae)r en bruijcker Claes
van Lockhorst, leggen tegen II outs(chil)t XXXVI
st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 6- 4- 0
De selven Bemmel bruijckt noch van de erffgen(amen)
van(de) h(ee)r van Wolfsweert eygen(ae)r van XIII 1/2
mergen aenge¬bracht op den naem van(de) wed(uw)e van
Zuijlen eygen(ae)r, bruijcker Cornelis Willemsz leggen
tegen XIII outs(chil)t XXIIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 29- 5- 0
De erffgen(aemen) van joncker van Lanscroon IX mergen
aen gebracht op den naem van Hendrick van Rhijn en
bruijcker Elgis Vernoy leggen tegen IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 19- 7- 8
Willem Wijborgh eygen(ae)r en bruijckt tien mergen
gekomen van Theunus van Bemmel sijn aen gebracht
a(nn)o 1599 op den naem van Melis Utenengh leggen
tegen X outs(chil)t IX st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 22- 0- 0
006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inventaris
8-9 Manualen van de verschillende ongelden zowel van de provinciale lasten als Lekdijks-, dorps- en andere lasten
8-9 Manualen van de verschillende ongelden zowel van de provinciale lasten als Lekdijks-, dorps- en andere lasten
8 1667-1767
1670: Noch als eygen(ae)r en bruijcker van V mergen genaemt
Capellen lant aengebracht op den naem van(de) capel
te Darthuijsen leggen tegen V outs(chil)t X st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt11- 5-12
Jan Peterssen van Broeckhuijsen bruijckt XIIII mergen
van Margrieten Gasthuijs t(e) Utrecht aen gebracht op
des selfs naem, bruijcker Cornelis Vernoy, leggen
tegen XVI outs(chil)t XXVIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt35-18- 0
Bruijckt noch acht mergen van 't capittel van S(in)te
Jan t(e) Utrecht aengebracht op den naem van(de) selve
kapittule, bruijcker Anthonus Geurtsen leggen tegen
IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt20- 9- 8
Peter Janssen van Velpen eygen(ae)r en bruijcker van
vier mergen aen gebracht op den naem van Willem
van(der) Eem, bruijcker Gerrit Wttenweert, leggen
tegen IIII outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 8-12- 4
Godert van Bemmel eygen(ae)r cum socy en bruijckt
selfs drie mergen aen gebracht op den naem van Dirck
van Broeckhuijsen als eygen(ae)r en bruijcker Claes
van Lockhorst, leggen tegen II outs(chil)t XXXVI
st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 6- 4- 0
De selven Bemmel bruijckt noch van de erffgen(amen)
van(de) h(ee)r van Wolfsweert eygen(ae)r van XIII 1/2
mergen aenge¬bracht op den naem van(de) wed(uw)e van
Zuijlen eygen(ae)r, bruijcker Cornelis Willemsz leggen
tegen XIII outs(chil)t XXIIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 29- 5- 0
De erffgen(aemen) van joncker van Lanscroon IX mergen
aen gebracht op den naem van Hendrick van Rhijn en
bruijcker Elgis Vernoy leggen tegen IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 19- 7- 8
Willem Wijborgh eygen(ae)r en bruijckt tien mergen
gekomen van Theunus van Bemmel sijn aen gebracht
a(nn)o 1599 op den naem van Melis Utenengh leggen
tegen X outs(chil)t IX st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 22- 0- 0
Capellen lant aengebracht op den naem van(de) capel
te Darthuijsen leggen tegen V outs(chil)t X st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt11- 5-12
Jan Peterssen van Broeckhuijsen bruijckt XIIII mergen
van Margrieten Gasthuijs t(e) Utrecht aen gebracht op
des selfs naem, bruijcker Cornelis Vernoy, leggen
tegen XVI outs(chil)t XXVIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt35-18- 0
Bruijckt noch acht mergen van 't capittel van S(in)te
Jan t(e) Utrecht aengebracht op den naem van(de) selve
kapittule, bruijcker Anthonus Geurtsen leggen tegen
IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt20- 9- 8
Peter Janssen van Velpen eygen(ae)r en bruijcker van
vier mergen aen gebracht op den naem van Willem
van(der) Eem, bruijcker Gerrit Wttenweert, leggen
tegen IIII outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 8-12- 4
Godert van Bemmel eygen(ae)r cum socy en bruijckt
selfs drie mergen aen gebracht op den naem van Dirck
van Broeckhuijsen als eygen(ae)r en bruijcker Claes
van Lockhorst, leggen tegen II outs(chil)t XXXVI
st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 6- 4- 0
De selven Bemmel bruijckt noch van de erffgen(amen)
van(de) h(ee)r van Wolfsweert eygen(ae)r van XIII 1/2
mergen aenge¬bracht op den naem van(de) wed(uw)e van
Zuijlen eygen(ae)r, bruijcker Cornelis Willemsz leggen
tegen XIII outs(chil)t XXIIII st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 29- 5- 0
De erffgen(aemen) van joncker van Lanscroon IX mergen
aen gebracht op den naem van Hendrick van Rhijn en
bruijcker Elgis Vernoy leggen tegen IX outs(chil)t
beloopt met st(uiver)s gelt 19- 7- 8
Willem Wijborgh eygen(ae)r en bruijckt tien mergen
gekomen van Theunus van Bemmel sijn aen gebracht
a(nn)o 1599 op den naem van Melis Utenengh leggen
tegen X outs(chil)t IX st(uiver)s
beloopt met st(uiver)s gelt 22- 0- 0
Datering:
1670
laatste wijziging 09-08-2021
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Kenmerken
Datering:
1667-1807
Plaatsnaam:
Overlangbroek
Omvang:
0,75
Openbaarheid:
Geheel openbaar
Soort archief:
Archieven van gemeentelijke organen
Herkomst:
Overheid_W
Auteur:
H.J. Postema
Rechtsvoorgangers:
Gemeentebestuur Langbroek
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
Categorie:
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden