006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
006
Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inleiding
Het gebied van de tegenwoordige gemeente Langbroek was 900 jaar geleden een grote woestenij. Daaraan herinnert nog de naam van het dorp: een lang(gerekt) broek of moerassig gebied. Aan dit moeras kwam een einde na de afdamming van de Rijn in 1122 bij Wijk bij Duurstede. Was voorheen de Lek een nietsbetekenend zijstroompje, nu werd dat de hoofdrivier. En de brede Kromme Rijn veranderde in een onbeduidend stroompje. Daarmee kwam het omliggende land droog te liggen.
Volgens het wildernisregaal, het koninklijk of landsheerlijk recht op de (nog niet in cultuur gebrachte) wildernissen, kwam het gebied aan de landsheer, in dit geval de bisschop van Utrecht. In de moerassen ten oosten van de Kromme Rijn gold het wildernisregaal echter niet overal. In 1126 moest de bisschop erkennen dat de rechten op Langbroek bij het Domkapittel lagen.
Vermoedelijk was toen al op de gebruikelijke manier begonnen met de ontginning. Zoals sinds de 10de eeuw gebruikelijk in het westen van het land, vond dat ook in Langbroek plaats op de manier van de 'cope', een overeenkomst tussen de landsheer en de ondernemers, waaronder geestelijken en ministerialen. De laatsten waren niet-adellijke halfvrijen die bepaalde diensten voor een heer verrichtten. Zij zijn later de adel van het Sticht geworden.
De ondernemers trokken een groep kolonisten aan die de feitelijke ontginning uitvoerden en eigenaar van een stuk grond werden. Ter erkenning van het overheidsgezag betaalden de kolonisten aan de landsheer een tijns als grondbelasting.
Waarschijnlijk is men begonnen met het ontginnen van het gebied ten oosten van de al daarvoor bestaande weg tussen Doorn en Cothen. Dit gebied werd de Veertighoeven genoemd, waarschijnlijk omdat men vooraf inschatte dat er veertig hoeven van zo'n 14 hectare uit konden ontstaan. Uiteindelijk bleken er 45 hoeven te komen. Het gebied ten westen van de Cotherweg heette de Dertighoeven. Dit werden uiteindelijk 33 hoeven. Ten oosten van de Veertighoeven ontstond tenslotte nog de Vijftighoeven, het latere Overlangbroek. Het meest oostelijke deel van deze ontginning werd Tienhoeven genoemd, gelegen tussen de Berwoudsgrave en de Amerongerwetering.
Voor de afwatering en ontsluiting van het gebied maakte men de Langbroekerwetering. Aan beide zijden hiervan ontstonden hoeven. Als standaardmaten voor de omvang van een hoeve werd zes voorling (ca 1250 meter) of twaalf voorling (2500 meter) aangehouden. En voor de breedte zo'n dertig roeden (ca 110 meter). Op sommige plaatsen is deze breedtemaat nog herkenbaar.
Door de plaatsing van de boerderijen vooraan op de kavels ontstond aan beide zijden van de Langbroekerwetering een min of meer losse lintbebouwing. In de Veertighoeven ontstond op het kruispunt van de Cotherweg en de wetering een nederzetting: Nederlangbroek. Voor een kerk was al bij de ontginning een plaats gereserveerd. Bij de kerk en de bijbehorende brink ontwikkelde zich gaandeweg een dorpje. Deze kerk is waarschijnlijk nog in de 12de eeuw als dochterkerk van Doorn gesticht. Tussen 1333 en 1337 ontstond de parochie Overlangbroek. Ook hier kwam een kerk.
Uit een van de stukken in het archief van het Gerechtsbestuur Nederlangbroek, 1775-1812 (7), inv. nr 8) blijkt dat Nederlangbroek in 1553 nog een burengerecht was. Er was nog geen eigen rechtbank met schepenen. Dit veranderde pas aan het begin van de 17de eeuw. Overlangbroek kreeg in 1616 zijn eigen schepenbank.
Er is weinig aan stukken bewaard gebleven van de gerechtsbesturen van Nederlangbroek en Overlangbroek. Van Overlangbroek nog het meest. Hiervan resteren stukken over het afleggen van de eed door schout Wouter van Dam, stukken over een aantal schepenverkiezingen, twee akten van indemniteit, drie delen met gerechtsnotulen en een behoorlijk aantal belastingregisters. Op basis hiervan is een redelijk beeld te geven van dit dorp in de 17de en 18de eeuw.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
Anders ligt dit voor Nederlangbroek. Los van opnieuw drie delen met gerechtsbesluiten, resteren ons slechts één akte van indemniteit en enkele belastingaanslagen. De rest is op een onbekende wijze en onbekend tijdstip verloren gegaan.
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Inventaris
22 Lekdijkcedullen van personen die in geval van nood verplicht zijn aan de Lekdijk te komen werken, 1719-1760. Met hiaten
1740: Eerste Beurt
Gijsbert Vreem
dhr. Willem van Dam
Meerten Versteeg
Albert de Kruijff
wed. Teunis Gijsbertse van Veldhuijsen
Cornelis Willemsz
erfgenamen van dhr. van Doornenburg
Melchior Koppert
Kappittel van St. Marie
Hendrik van Leer
Anthonij van Donselaar
Tweede Beurt
dhr. Cornelis van Cleeff
Willem van Dam
Reijer van Soest
dhr. Melchior ten Hove
dhr. van Donselaar
wed. Coenraad van Garderen
Arie van Rijn
Kapittel van Oudmunster
Evert de Kruijff
Kapittel van St. Jan
Aalt van Leer
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
Jan Lambertsz 1 morgen
Albert van Wijk 1 morgen
Cornelis van Ommeren 2 morgen
Dirk van Hagen 2 morgen
Hendrik de Wolff 1 morgen
Willem van Santen 2 morgen
Teunis van Leer 1 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Leersum
Cornelis Willemsz 8 morgen
Onder Nederlangbroek
Reijer van Soest 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Aelbert Joosten van Bemmel 8 morgen
Samuel Rossen van Broeckhuijsen 12 morgen
Onder Doorn
Coendert Bosman 8 morgen
Onder Darthuizen
dhr. van Broeckhuijzen 32 morgen
Aalt Mandersloot 43,5 morgen
Onder Leersum
Gijsbert van Schevikhoven 23 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 11-9-1740
Gijsbert Vreem
dhr. Willem van Dam
Meerten Versteeg
Albert de Kruijff
wed. Teunis Gijsbertse van Veldhuijsen
Cornelis Willemsz
erfgenamen van dhr. van Doornenburg
Melchior Koppert
Kappittel van St. Marie
Hendrik van Leer
Anthonij van Donselaar
Tweede Beurt
dhr. Cornelis van Cleeff
Willem van Dam
Reijer van Soest
dhr. Melchior ten Hove
dhr. van Donselaar
wed. Coenraad van Garderen
Arie van Rijn
Kapittel van Oudmunster
Evert de Kruijff
Kapittel van St. Jan
Aalt van Leer
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
Jan Lambertsz 1 morgen
Albert van Wijk 1 morgen
Cornelis van Ommeren 2 morgen
Dirk van Hagen 2 morgen
Hendrik de Wolff 1 morgen
Willem van Santen 2 morgen
Teunis van Leer 1 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Leersum
Cornelis Willemsz 8 morgen
Onder Nederlangbroek
Reijer van Soest 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Aelbert Joosten van Bemmel 8 morgen
Samuel Rossen van Broeckhuijsen 12 morgen
Onder Doorn
Coendert Bosman 8 morgen
Onder Darthuizen
dhr. van Broeckhuijzen 32 morgen
Aalt Mandersloot 43,5 morgen
Onder Leersum
Gijsbert van Schevikhoven 23 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 11-9-1740
006 Gerechtsbestuur Overlangbroek
Inventaris
22 Lekdijkcedullen van personen die in geval van nood verplicht zijn aan de Lekdijk te komen werken, 1719-1760. Met hiaten
1740: Eerste Beurt
Gijsbert Vreem
dhr. Willem van Dam
Meerten Versteeg
Albert de Kruijff
wed. Teunis Gijsbertse van Veldhuijsen
Cornelis Willemsz
erfgenamen van dhr. van Doornenburg
Melchior Koppert
Kappittel van St. Marie
Hendrik van Leer
Anthonij van Donselaar
Tweede Beurt
dhr. Cornelis van Cleeff
Willem van Dam
Reijer van Soest
dhr. Melchior ten Hove
dhr. van Donselaar
wed. Coenraad van Garderen
Arie van Rijn
Kapittel van Oudmunster
Evert de Kruijff
Kapittel van St. Jan
Aalt van Leer
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
Jan Lambertsz 1 morgen
Albert van Wijk 1 morgen
Cornelis van Ommeren 2 morgen
Dirk van Hagen 2 morgen
Hendrik de Wolff 1 morgen
Willem van Santen 2 morgen
Teunis van Leer 1 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Leersum
Cornelis Willemsz 8 morgen
Onder Nederlangbroek
Reijer van Soest 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Aelbert Joosten van Bemmel 8 morgen
Samuel Rossen van Broeckhuijsen 12 morgen
Onder Doorn
Coendert Bosman 8 morgen
Onder Darthuizen
dhr. van Broeckhuijzen 32 morgen
Aalt Mandersloot 43,5 morgen
Onder Leersum
Gijsbert van Schevikhoven 23 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 11-9-1740
Gijsbert Vreem
dhr. Willem van Dam
Meerten Versteeg
Albert de Kruijff
wed. Teunis Gijsbertse van Veldhuijsen
Cornelis Willemsz
erfgenamen van dhr. van Doornenburg
Melchior Koppert
Kappittel van St. Marie
Hendrik van Leer
Anthonij van Donselaar
Tweede Beurt
dhr. Cornelis van Cleeff
Willem van Dam
Reijer van Soest
dhr. Melchior ten Hove
dhr. van Donselaar
wed. Coenraad van Garderen
Arie van Rijn
Kapittel van Oudmunster
Evert de Kruijff
Kapittel van St. Jan
Aalt van Leer
Namen van sodanige personen onder den voorsz. geregte wonende, en aldaer minder als vier mergen landts gebruijcken
Jan Lambertsz 1 morgen
Albert van Wijk 1 morgen
Cornelis van Ommeren 2 morgen
Dirk van Hagen 2 morgen
Hendrik de Wolff 1 morgen
Willem van Santen 2 morgen
Teunis van Leer 1 morgen
Namen van die personen dewelcke onder den voorsz geregte sijn wonende, ende buijten ’t selve eenigh landt gebruijken
Onder Leersum
Cornelis Willemsz 8 morgen
Onder Nederlangbroek
Reijer van Soest 4 morgen
Namen van die gene die buijten den voorsz gerechte sijn wonende, ende aldaer landt gebruijken
Onder Nederlangbroek
Aelbert Joosten van Bemmel 8 morgen
Samuel Rossen van Broeckhuijsen 12 morgen
Onder Doorn
Coendert Bosman 8 morgen
Onder Darthuizen
dhr. van Broeckhuijzen 32 morgen
Aalt Mandersloot 43,5 morgen
Onder Leersum
Gijsbert van Schevikhoven 23 morgen
Namen vandie gene dewelcke vrijdom of exemtie pretenderen van ten dijck te gaen onder den voorsz geregte wonende, en haer landt buijten het selve gelegen of elders wonende, en haer landt onder den selven geregte gelegen sijn
Dirck de Kruijff, kastelein op Zuijlenborg
Aldus (…) gesteldt (…) 11-9-1740
Datering:
1740
laatste wijziging 09-08-2021
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden
Kenmerken
Datering:
1667-1807
Plaatsnaam:
Overlangbroek
Omvang:
0,75
Openbaarheid:
Geheel openbaar
Soort archief:
Archieven van gemeentelijke organen
Herkomst:
Overheid_W
Auteur:
H.J. Postema
Rechtsvoorgangers:
Gemeentebestuur Langbroek
Citeerinstructie:
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste eenmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
VOLLEDIG:
Regionaal Archief Zuid-Utrecht, Wijk bij Duurstede. Toegang 006 Gerechtsbestuur Overlangbroek 1667-1807
VERKORT:
NL-WbdRAZU. 006
Categorie:
laatste wijziging 30-09-2021
213 beschreven archiefstukken
3 gedigitaliseerd
totaal 808 bestanden