In de eerste helft van de 19^de eeuw werden door het hele land plaatselijke volkstellingen gehouden. Genoteerd werd wie er op een bepaald moment woonden en op welk adres ze woonden. Halverwege de eeuw bleek een volkstelling in de zoveel jaar toch niet helemaal aan de wensen te voldoen. Mensen verhuisden en dan was niet meer duidelijk waar ze dan waren.

Op dat moment werden registers ingesteld waarin alle wijzigingen ook genoteerd werden. Hiermee waren de bevolkingsregisters geboren. Zo begint een register als volkstelling en staan bij elke persoon de wijzigingen vermeld. Als iemand verhuist staat erbij waarnaartoe en als iemand overlijdt staat ook de datum erbij. Nieuwe inwoners worden toegevoegd. Een nieuw geboren kind wordt bij het gezin van de ouders toegevoegd en nieuwe inwoners worden op hun nieuwe adres vermeld.

Bij veel wijzigingen werd zo’n register na een tijd slordig en onoverzichtelijk. Dan werden weer nieuwe lijsten gemaakt, gemiddeld werd eens in de twintig jaar een nieuw register opgesteld. Omdat ze handmatig werden overgeschreven was het onvermijdelijk dat er schrijffouten gemaakt werden. De gegevens over geboorte huwelijk en overlijden die in de bevolkingsregisters staan moeten onderzoekers dan ook altijd controleren in de betreffende burgerlijke stand akte.

Momenteel zijn er alleen wat lokale digitale bewerkingen van de registers maar is er nog geen generale zoekindex op internet beschikbaar. Het Utrechts Archief is bezig met een project om alle bevolkingsregisters te digitaliseren en van een index op personen te voorzien.

Zoals bekend is in onze regio in 1811 de burgerlijke stand ingevoerd. Dit was echter geen totaal nieuw idee maar was gebaseerd op de registratie die eigenlijk al door de kerken gevoerd werden, de doop-, trouw- en begraafboeken (DTB).

Alleen de reden van noteren was voor de kerken iets anders; zo werd daar de doop en niet de geboorte genoteerd, al staat er soms in de 18^de en begin 19^de eeuw wel een geboortedatum bij. Hetzelfde geldt voor de begraven versus overlijden.

Het grote verschil is eigenlijk dat we in Nederland door de relatieve godsdienstvrijheid ook veel verschillende kerken hadden en elke kerk noteerde de gegevens over doop, trouw en begraven weer op een eigen manier. Denk maar aan de doopsgezinden die geen kinderdoop hadden maar pas rond hun 18^de levensjaar gedoopt werden. Of aan de joodse gemeenschap waarin dopen totaal niet genoteerd werden maar alleen de besnijdenissen.

Ook binnen de gereformeerde of de katholieke registers kunnen erg veel verschillen optreden. Algemeen geldt wel dat hoe groter de plaats hoe ruimer de informatie. De koster in een kleine plaats kende iedereen en dan was duidelijk wie Henk de Groot was maar in een grote plaats waren er wellicht meer van die naam en werd hij nader omschreven.

Naast de kerkelijke bronnen worden ook de registers die opgesteld zijn door de gemeentes voor huwelijken (een huwelijk was alleen geldig voor de gereformeerde kerk of de gemeente) en belasting op trouwen en overlijden (in het gedeelte van ons werkgebied dat oorspronkelijk in Zuid-Holland lag werden deze registers, de gaarderregisters, apart opgeteld) tot de DTB gerekend.

De DTB uit onze regio is voor het grootste gedeelte bewerkt en beschikbaar op www.wiewaswie.nl of www.hetutrechtsarchief.nl.

Hier geldt nog meer dan bij de burgerlijke stand: controleer de index altijd aan de hand van het origineel, de scan. Er kan interessante informatie bij staan en de bewerkers kunnen leesfouten gemaakt hebben.

Een heel interessante bron zijn de notariële archieven. Hierin kunnen we lezen over van alles dat echt met de mensen te maken had. Hier krijgen we informatie die voor geschiedschrijving en aankleding van een genealogie van belang zijn.

Zo vinden we er testamenten met allerlei erfgenamen en familierelaties, boedelbeschrijvingen na iemands overlijden met vaak nauwkeurige beschrijving van wat iemand in huis had, boedelverdelingen onder de erfgenamen. Ook zijn er allerlei financiële contracten te vinden, zoals koop- en verkoop van roerende en onroerende goederen, contracten tussen maatschappelijke partners, oprichten van zakelijke bedrijven en coöperaties.

Niet in elke kleine plaats waren notarissen, dan ging met vaak naar een notaris in de dichtstbijzijnde grote plaats of naar het gerecht. Er is vaak wel een eigentijdse index, zodat de notaris makkelijk een oudere akte kon vinden, maar er is nog geen totale index op personen via internet beschikbaar.

Landelijk zal er al in de grote plaatsen vaak grote projecten gestart om de vele notariële bronnen te scannen en te indiceren. In onze regio zijn we nog niet zover, maar het staat voor de komende jaren in het beleidsplan. Wel zijn enkele lokale registers bewerkt, maar een algemene zoekmogelijkheid hebben we nog niet.