Gedurende de Middeleeuwen had zich de soevereine heerlijkheid Vianen en Ameide gevormd. Van 1418 tot 1684 werd dit 'staatje' geregeerd door leden uit het geslacht Van Brederode. Door vererving kwam de heerlijkheid via een kortstondig intermezzo onder het geslacht Van Dohna in 1686 aan de Van der Lippes. Een telg uit dit geslacht verkocht de soevereine heerlijkheid in 1725 aan de Staten van Holland en West-Friesland, die het als apart staatje handhaafden en tot 1795 als heren van Vianen fungeerden. Na de komst van de Franse legers en de vestiging van de Bataafse Republiek werden de steden en landen van Vianen en Ameide per decreet van 16 maart 1795 geïncorporeerd in de provincie Holland. Ondanks veel en langdurig protest was aan de oude onafhankelijkheid voorgoed een einde gekomen.
Hoewel 'de steden en landen van Vianen en Ameide' door het eenhoofdig gezag van de landsheer een natuurlijke eenheid vormden, valt er bestuurlijk gezien binnen dit geheel wel onderverdeling te maken.
Als aparte bestuurseenheid kan ten eerste het domein gelden. Dit bestond uit een hoeveelheid onroerende goederen en heerlijke rechten, waarvan de inkomsten direct aan de landsheer kwamen. Tot deze domaniale goederen en rechten behoorden onder meer het slot Batestein c.a., diverse huizen binnen en buiten de stad, landerijen, een belasting op bier, het pontveer, het jachtrecht, dwangmolens etc. Het beheer van het domein was toevertrouwd aan een speciale ambtenaar, de rentmeester van de domeinen.

Een tweede onderscheid is te maken tussen de vrije heerlijkheid Vianen enerzijds en de vrije heerlijkheid Ameide en Tienhoven anderzijds. Beide heerlijkheden kwamen in de veertiende eeuw door huwelijk in één hand en werden daardoor in personele unie verenigd. Hoewel er, met name op juridisch terrein, enige aanzetten tot bestuurlijke integratie zijn te ontwaren, bleven het grotendeels gescheiden eenheden. De heerlijkheid Ameide en Tienhoven blijft hier derhalve grotendeels buiten beschouwing.
De vrije heerlijkheid Vianen omvatte in grote lijnen de streek omgrensd door de Lek, de Zouwendijk, de Zederik en de Huibert. Het gebied was verdeeld in territoriale eenheden, schoutambten, die de basis vormden voor de organisatie van (waterstaats)bestuur en rechtspraak. Het betrof de schoutambten Vianen, Bloemendaal, Bolgerije, Autena, Hei- en Boeicop, Lexmond en Achthoven, Lakerveld en Meerkerk.

De vier eerstgenoemde ambten kunnen worden aangemerkt als het stadsterritoir van Vianen; ze vielen in beginsel gelijkelijk onder het gewone bestuur van de stedelijke overheid. Het schoutambt Vianen omvatte de stad binnen de muren, de 'poirte', met het omringende land, ofwel: de binnenstad, buitenstad, 't Wed, het Hogeland, de Vinxwaard, de Varkensweide, de Wisch, de Kleine Hagen en de uiterwaarden langs de Lek. Het schoutambt Bloemendaal omvatte de polders Bloemendaal, Ganzenkamp en de Biezen. Het schoutambt Autena omvatte ongeveer de huidige polder Autena. Het schoutambt Bolgerije was een samenvoeging van twee voormalige polders, de 'Leij- en SoudenBolgerij'; ze viel ongeveer samen met de huidige polder.